ورود به سایت
ثبت مشاور

آموزش تاریخچه و نژاد زنبور عسل

در تاریخ : 16.12.96
توسط : modiriat
نظرات : 0
بازدیدها : 2141

رشد و نمو : عسـل هـمواره به عنوان  غـذايي سالم و طبيعي مورد استفاده ي انسان بوده و مشـهور است كه خداوند فقط دو ماده را صرفاً به عنوان غذا آفريده كه يكي شير و ديگري عسل مي باشد . صرف نظر از جنبه ي غذايي برخي فرآورده هاي زنبورعسل ، عسل گسترده ترين و پرمصرف ترين داروي طب سنتي ايران بوده ، و تنها داروي مادي مورد اشاره در قرآن مجيد است .

همچنين امروزه مشخص شده كه تمام هفت فرآورده ي زنبورعسل شامل عسل ، عسلك ،  گرده ي گل ، ژله ي رويال ، موم ، بره موم و زهر به لحاظ بهداشتي و دارويي داراي اهميت فراوان مي باشند .

زنبورعسل تنها دامي است كه جهت تغذيه ي خود از اندام هاي گياهي يا جانوري استفاده  نمي كند و به عبارتي مي تواند از هيچ ، با   ارزش ترين مححول كشاورزي و دامي را به وجود آورد . از طرفي نه تنها هيچ گونه زياني به مراتع و محصولات كشاورزي وارد نمي كند ؛ بلكه مي تواند منشأ اثرات و بركات فراواني نيز باشد و دهها برابر قيمت عسل توليدي ، از طريق گرده افشاني گياهان به انسان و محيط زيست او سود برساند .

 

آموزش رفتارشناسی

 

تاریخچه

 

 از 150 ميليون سال پیش زنبور عسل دراین كره ی خاکی وجود داشته و مشغول فعاليت بوده است.نشانه های فسیلی بسیاری از زنبور عسل کشف شده که معروف ترین آن ها سنگواره ا ی است که حدود 40 میلیون سال قدمت دارد ؛ و نقاشی روی دیواره ی غار«بيكروپ» که متعلق به 12000 سال پیش است.

 

   نشانه های به دست آمده مشخص می کند که زنبور عسل قبل از انسان آفریده شده است . این قدمت موجب سازگاری زنبور عسل با شرایط محیطی شده و تحمّل تغييرات را در آن ممکن ساخته و وی را با زندگی اجتماعی وفق داده است ؛ به طوری که زنبور دور از کلونی ، توانايي هيچ گونه فعّاليتی را ندارد و بيش از چند روز زنده نمی ماند .

 

   پیدایش زنبور عسل را در  نواحی گرمسیری و نیمه گرمسیری آفریقا می دانند، اما امروزه در تمامی مناطق ،به جز نواحی قطبی می توان آن را يافت.تمدن های باستان از هزاران سال پیش به زنبورداری مشغول بوده اند . قدیمی ترین نشانه های موجود ، تصاویر و سنگ نوشته های یافت شده در مصر است . این نشانه ها حکایت از این دارد که زنبورداری حداقل 4 هزار سال قبل به وسیله ی کندوهای کوزه ای در آنجا رواج داشته و حدس زده می شود که بازده ی آن ها 25 در صد کندوهای فعلی بوده است .

 

  چنین نشانه هایی در آثار به دست آمده از یونان ، ایران و هند نیزدیده می شود . با شروع رنسانس، صنعت زنبور داری هم پیشرفت کرد : در قرن نوزده زنبورداری مدرن به وجود آمد وتقريباً شکل فعلی را به خود گرفت. در سال 1851.م« لورنز لورایین لانگستروت» با کشف فاصله ی بین قاب ها ـ که  آن را فضای زنبور نامیده اند ـ  اولین کندوی صنعتی را ساخت. کندوهای فعلی هم که شامل ده قاب می باشند ، از مدل کندوهای لانگستروت هستند .

 

اولین نشانه ی زنبور عسل در ایران در استان لرستان کشف شد : کشف يک کارد مفرغی با تصويری از زنبور عسل بر روی آن که به 1200 سال پیش ازميلاد باز می گردد . نشانه های بعدی از استان های شمالی و اصفهان به دست آمده است.در کتاب تاریخ اجتماعی ایران آمده که در دوره ی هخامنشیان زنبور داري در ایران وجود داشته و از عسل به عنوان شیرین کننده استفاده می کرده اند .

 

تا قبل از سال 1345.ش اکثر کندوهای کشور سنتی بوده اند؛ ولی از این سال به بعد با ورود کلونی های صنعتی و کندوهای مدرن و نيز ورود ملکه های اصلاح شده از خارج ، زنبورداری سنتی به  تدریج به سمت زنبورداری صنعتی پيش رفت.گونه ی زنبور عسل بومي ایران غالباً «آپيس مليفرا» است. 

 

اما دو گونه ی« هندي»و« زنبور عسل كوچك »هم در شمال شرق و جنوب كشور وجود دارند .

 

در حال حاضر زنبورداری در تمام استان های کشور رواج داشته و 90 درصد آن با کندوهای مدرن می باشد .تقریبا‌ً بیش از 50 هزار زنبوردار و حدود 2 میلیون و چهارصد هزار کلونی زنبور عسـل  و عده ای در بخش های جانبی مانند فرآوری ، بسته بندی و فروش عسل مشغول فعالیت می باشند .

  

اهمیت زنبور عسل

 

زنبور عسل در زندگي بشر امروزي به ويژه ايرانيان  از جهات مختلف اهميت دارد:

 

الف- در کشاورزی:

 

هر یک از زنبورهایی که به دنبال شهد می روند ،  به طور معمول از گل یک گیاه به سایر گل ها از همان گونه ی گیاه پرواز می کنند. این رفتار خاص که وفاداری به گل(flower fidelity) نامیده می شود،زنبور عسل را در ردیف گرده افشان های تک گلی قرار می دهد. علاوه بر این ، امروزه با افزایش کاربرد سموم دفع آفات نباتی و تغییرات شدید محيطی به دست انسان ، شاهد از بین رفتن تعداد زیادی از گرده افشان های طبیعی گیاهان هستیم؛ اما زنبور عسل به دليل قابلیت کنترل و جابه جایی، در این شرایط نیز به صورت انبوه ، تکثیر می شود و فعّالیت می کند و به راحتی می تواند خلأ ناشی از نابودی سایرگرده افشان های طبیعی را جبران نماید ؛ بنا براين در کشاورزی مدرن سه ویژگی زنبور عسل ـ یعنی زندگی اجتماعی، رفتار تک گلی و قابلیت تکثیر و کنترل ـ اهمیّت فوق العاده ای در گرده افشانی محصولات مختلف دارد؛به طوری که طی برآوردی ارزش گرده افشانی زنبور عسل در بهبود کمّی و کیفی يک صد وسی و يک نوع محصول کشاورزی آمریکا در یک سال بالغ بر 3/9 میلیارد دلار تخمین زده شده است .

 

اخیراً با مشاهده ی نتايج تحقیقی در انگلستان ، این ارزشدر مورد سی و دو محصول کشاورزی 8/137 ميلیون پوند ارزیابی شده است. درک اين ويژگی و اهمّيت آن موجب شده که امروزه در بسیاری از کشور ها زنبوردارها کندوهای خود را برای گرده افشانی محصولات به باغ داران و کشاورزان  اجاره دهند و حدود چهل درصد درآمد خود را از این راه به دست آورند . در ایالات متحده ی آمریکا  این رقم به 7/40 تا 9/50 میلیون دلار می رسد (در ایران این روند جهت عکس دارد و زنبوردارها مجبورند مقداری از درآمد خود را به عنوان اجاره به کشاورزان بپردازند) .

 

به طور کلی ، محققان، ارزش گرده افشاني زنبور عسل را بین 10 تا 142 برابر ارزش عسل تولیدی براورد نموده اند . این ارزش در ایران برای سال 1373.ش معادل 8227 میلیارد ریال     تخمین زده شده است و این در حالی است که به عنوان مقایسه ، طبق آمار رسمی کشور، ارزش کلّ تولیدات صنعت مرغ داری کشور برای سال 1374.ش حدود 2400 میلیارد ریال برآورد گردیده است.

 

ب- به عنوان غذا و دارو:

 

   زنبور عسل هفت محصول دارد كه عبارتند از: عسل ، عسلك ، گرده ، بره موم ، موم ، ژله ی رويال و زهر. تمامی اين فرآورده ها داراي ارزش غذایي و دارويي هستند ؛حتّی عسل و عسلك در طب قديم از پر مصرف ترين داروها بوده و در تمدن هاي باستاني معروف مانند مصر ، بين النهرين ،ايران ، يونان، هند و چين به خوبي شناخته شده بوده اند و در طب جديد نيز همانند طب سنتي در  درمان زخم ها ، بيماري هاي گوارشي و چشمی،به کار می روند . گرده، يكي از بهترين مكمل هاي غذایي ودارویي است و در درمان آلرژي ها استفاده مي شود. بره موم  دارويي است كه طيف وسيعي از اثرات درماني را در بر مي گيرد و خاصيّت آنتي بيوتيكي آن مشخصه ی اصلی اش محسوب       می شود . موم در صنايع قديم و جديد ، به ويژه در صنايع دارويي كاربرد وسيعي دارد .  ژله ی رويال نيز از فرآورده هاي جديد زنبور عسل است كه در حال حاضر به عنوان  مكمل نيرو بخش وجزئی از ترکیب فرآورده های مواد زیبایی  مورد توجه ي خاص است.در دهه هاي اخير، زهر زنبور عسل در درمان بيماري ها و التهاب های مفصلي کاربرد فراوان يافته است.

 

ج- نزد مسلمانان:

 

شانزدهمین سوره ی قرآن مجید ، زنبور عسل نام دارد و دو آیه ی آن سوره به مهم ترین نکات مربوط به زنبور عسل پرداخته است ؛ این نکات عبارتند از: ویژگی های خانه سازی،رفتاری ،تغذیه ای و بالاخره خواصّ محصولات زنبور عسل برای انسان . اين نکات را به طورمختصر توضیح می دهیم :

 

در طلیعه ی این دو آیه خداوند می فرماید: « و پروردگار تو به سوی زنبور عسل وحی فرستاد ....» وحی در لغت به معنی گفتگوی پنهاني و خطاب خصوصی است و براي انبیا و برخی انسان های پاک و نیز زنبور عسل به کار رفته است. این موضوع ، جایگاه زنبور عسل و توجه خاص کتاب آسمانی مسلمانان به این موجود پاک را نشان می دهد .

 

همچنین در آیه ی 68 اين سوره  می فرماید:« از درون آنها (شکوفه ها و سپس عسل دان زنبور) ، شراب بسیار شیرینی به رنگ های مختلف بیرون می آید که شفا بخش آلام انسان ها ست ....»

 

گونه ها و نژادها

 

  به طور کلی تاکنون چهار گونه زنبور عسل بدین شرح شناسایی شده است:

 

1 - زنبور عسل هندی ( Apis indica )

 

- زنبور عسل هندی : کوچک تر از زنبور عسل معمولی است و در هندوستان، چین و ژاپن وجود دارد و حجره های آن کوچک تر از زنبورهای معمولی است. محصول آن حدود نصف محصول زنبور عسل معمولی است و در مقابل تعدادی از بیماری های مهم مانند واروآ و .... مقاوم می باشد.

 

2 - زنبور عسل درشت ( Apis dorsata )

 

- زنبورهای درشت : بزرگ ترین نوع زنبور عسل است. فقط یک شان می سازد ودرداخل كندو نمي ماند ، يعني در فضاي باز يك شان منفرد مي سازد ، در هندوستان و چین زندگی می کند . این گونه نمی تواند هوای سرد زمستان  را تحمل نماید .

 

3 - زنبور عسل کوچک ( Apis florea )

 

- زنبور کوچک : از همه ی زنبورها کوچک تراست و این گونه در جنوب ایران ، هندوستان و برخی مناطق جنوبی آسیا وجود دارد . مانند زنبور عسل درشت تك شان است و در د اخل كند و با قي نمي ما ند .

 

4 - زنبور عسل معمولی یا اروپایی (Apis mellifera )-زنبور عسل معمولی : گونه ای است که در همه ی مناطق، به جز مناطق قطبی زیاد شده و در بیشتر شهرها و روستاها برای تولید عسل در کندوها نگهداری می شود . این زنبور 25 نژاد دارد كه ازآن ميان پنج نژاد معروف ترند وعبارتند از:

 

1 - نژاد ایتالیایی یا زنبور زرد(Apis Mellifera Ligustica) : منشأ این نژاد ایتالیا است و رنگ آن زرد پررنگ است. رنگ موهای  بدنش ، زرد است و در نرها مشخص تر می باشد . مصرف عسل این نژاد در زمستان بالا است و تمایل  شدیدی به غارت از خود نشان می دهد ؛ در نتیجه ي اين خصو صيت ، ميزان محصول مورد انتظار و نيز محصول  مقاومتش نسبت به بیماری ها کاهش می یابد . از محاسن اين زنبور توليد بچه کندو و بره موم کمتر ، رشد سریع در بهار و عسل آوری خوب آن است.

 

2 - نژاد كارنيولان یا زنبور بور  (Apis Mellifera Carnica) : منشأ آن ، شبه جزیره ی بالکان و کشور اتریش است . از لحاظ ظاهربه نژاد ایتالیایی شباهت دارد ؛ ولی رنگ موهای بدن آن خاکستری متمایل به قهوه ای است .این نژاد بعد از نژاد ایتالیایی از مهم ترين و نیز آرام ترین نژاد های زنبور عسل به حساب می آید .سایر ویژگی های خوب آن ،عدم تمایل به غارت و ساز گاری با هوای سرد زمستان است . تمایل شدید این نژاد  به دادن بچه کندو را می توان از معايب آن دانست.

 

3 - نژاد آلمانی یا زنبورهای سیاه ( Apis Mellifera Mellifica ) : اصل این نژاد در شمال اروپا وجود دارد.رنگ بدن آن سیاهِ تیره است . این نژاد بسیار مهاجم است و نیش می زند.زبان کوتاه این زنبورعیب ديگرآن است؛امّا شرایط سخت زمستان را به خوبی تحمل می کند.

 

4 - نژاد قفقازی (Apis Mellifera Caucasica ) : منشأ این نژاد کوه ها و دره های قفقاز است. از نظر ظاهر به نژاد كارنيولان شبیه است و لكه های قهوه ای رنگی در اولین حلقه ی پشتی و شکمی آن مشاهده می شود و موهایش خاکستری رنگ است. مهم ترین ویژگی این نژاد این است که  بره موم زیادی تولید می کند .این امر کار کردن با آن را،کمی مشکل می کند. به دلیل آن که به « نوزوما » حساس است ،زمستان گذرانی خوبی ندارد . به جابه جایی کارگر ها بین کلونی های مختلف عادت دارد و به غارت كلوني هاي اطراف نیز می پردازد . مشخصّه ی بارز آن خرطوم درازی است که به حدود  7 میلی مترمی رسد . خرطوم در نژادهای دیگر از 2/6 میلی متر بیشتر نيست.

 

5 -  نژاد ایرانی ( Apis Mellifera Meda ) : موطن اصلی این نژاد رشته کوه های البرز است ؛ولی اکنون در قسمت هایی ازخاورمیانه پراکنده می باشد . سه حلقه ی اول روی شکم این زنبورها سیاه و تیره و بقیه ی شکم زرد متمایل به قهوه ای است . این نژاد فعّالیت خوبی دارد ؛حداکثر رشد   سالانه ی آن در اردیبهشت و خرداد است .این نژاد     بره موم زیادی جمع می کند؛ ولی بره موم آن به اندازه ی بره موم « نژاد قفقازی» نیست.  تمایل زیاد به بچه دادن و غارت از عیوب این نژاد است.

 

در مطالعات انجام شده ؛ از مقایسه ی نژاد بومي ایران « آپيس مليفرا مدا» با نژاد های« ایتالیایی» ، « قفقازی» ، « استارلاين» و « ميدنايت»در يافته اند که جمعیت نژاد ایرانی در اول بهاراز نژاد « قفقازی» سریع تر رشد می کند . رشد جمعیت نژاد ایراني با نژاد « هيبريد استارلاین» هم ردیف و از نژادهای «كارنيولان»، « ایتالیایی» و« ميدنايت» کمترمی باشد ؛ولي در فصل تابستان رشد جمعیت نژاد ایراني از همه کمتر است.ویژگی هایی چون فعّالیت به منظور جمع آوری گرده و رفتار تهاجمی در نژاد ایرانی از همه ی نژادها- به جز نژاد « ایتالیایی» - بیشتراست. 

 

 

بازگشت
بازدید کننده گرامی ، بنظر می رسد شما عضو سایت نیستید
پیشنهاد می کنیم در سایت ثبت نام کنید و یا وارد سایت شوید .
 نظر دهید :
نام شما : *
ایمیل شما : *
نظر شما : *
پررنگ کج خط دار خط دار در وسط | سمت چپ وسط سمت راست | قرار دادن شکلک انتخاب رنگ | پنهان کردن متن قراردادن نقل قول تبدیل نوشته ها به زبان روسی قراردادن Spoiler
کد امنیتی : *