رشد و نمو : با مروری به تاریخچه پرورش شتر مرغ میتوان دریافت که کسب درآمد از این پرنده دارای ارزش و محبوبیت خاصی در میان پرورش دهندگان آن است که در ادامه به نحوه کسب درا»د از این پرنده اشاراتی خواهیم داشت.
تاریخچه پرورش و بازار شتر مرغ
شترمرغ از جمله پرندگانی است که امروزه پرورش آن در دنیا رو به افزایش گذاشته است. براساس آماراعلام شده در حال حاضر کشورهای آمریکا، انگلیس و آفریقای جنوبی به عنوان مهمترین کشورهای پرورش شترمرغ در دنیا به شمار می روند.
پرورش شترمرغ از سال ۱۸۶۰ در کشور آفریقای جنوبی به صورت جدی آغاز گردید و سپس در سایر نقاط دنیا گسترش یافت. کشور ایران هم، چند سالی است مبادرت به واردات این پرنده نموده و در امر پرورش آن گام نهاده است.
شباهت ظاهری به شتر و همچنین شباهت از نظر پرورشی با دام سبب شد، شترمرغ بهترین نام برایش باشد که نشان دهنده طیور بودن از نظر برخی مشخصات و همچنین دام بودن از نظر تولید و نگهداری می باشد.
می توان گفت که پرورش شترمرغ یکی از صنعت های نوین است که در قرن حاضر توجه سرمایه گذاران و پرورش دهندگان بسیاری را به سوی خود جلب کرده است. پرورش دهندگان شترمرغ در ابتدای پرورش و سرمایه گذاری در این صنعت متوجه سودآور بودن آن و افزایش سرمایه ی اولیه خود شدند. این در حالی است که افزایش در برخی مواقع حتی تا چند برابر سرمایه ی اولیه نیز می رسید. اکنون با توجه به جا افتادن این صنعت در کل جهان، آینده ی بسیار خوبی را برای آن می توان متصور بود.
شترمرغ بزرگترین پرنده موجود در کره زمین است. این پرنده به دلیل داشتن بال های رشدنکرده توانایی پرواز ندارند ولی در مقابل با داشتن پاهای قوی قادر است با سرعتی معادل ۶۰ کیلومتر در ساعت بدود. در مقایسه گوشت شترمرغ با گوشت گاو چنین گفته اند که گوشت شترمرغ چهار برابر گوشت گاو است به این ترتیب که دوره بارداری و زایش گاو حدود ۹ ماه است در صورتی که دوره متولد شدن جوجه شترمرغ ۴۲ روز به طول می انجامد. یک گاو در طول یک سال یک راس گوساله تولید می کند در حالی که شترمرغ ۴۰ عدد جوجه تولید دارد. کیفیت پوست شترمرغ هم بسیار عالی و بی نظیر است به طوری که لطافت چرم بزغاله و استحکام چرم گاو را دارد.
رشد شترمرغ ها چگونه است؟
جوجه ها به سرعت رشد کرده و در سن یک ماهگی در حدود ۳ تا ۶ کیلوگرم وزن دارند. گردشگاه جوجه ها بایستی دارای سایبان بوده و خاک بهترین انتخاب به عنوان بستر می باشد. بستر فضای مسقف بهتر است از جنس بتون باشد تا به راحتی بتوان آن را شستشو داد و ضدعفونی کرد. در بعضی از مزارع از سیستم حرارت زیرزمینی به عنوان منبع حرارت استفاده می نمایند. این مساله باعث گرمی بستر، آرامش پرنده و نیز کاهش تلفات ناشی از عفونت کیسه زرد خواهد شد.
شرایط مطلوب نگهداری و پرورش شترمرغ
ایران به لحاظ اقلیمی به جز نوار ساحلی شمال و جنوب، منطقه مساعدی برای پرورش شترمرغ است. همچنین سادگی پرورش آن و تنوع محصولات شترمرغ، علاقه مندان زیادی را به خود جلب کرده است. ولی بسیاری از افراد به علت سرمایه گذاری های اولیه بسیار بالا و نگرانی از آینده، حاضر به پرورش شترمرغ به صورت صنعتی نیستند. حال آن که می توان با در نظر گرفتن تسهیلات بانکی به ویژه برای دانش آموزان کشاورزی بر این مشکل فایق آمد.
مزارع پرورش شترمرغ
شترمرغ نسبت به سایر دام های مزرعه دارای مزایای زیادی است. شترمرغ نسبت به بیماری ها، شرایط نامساعد محیطی و فقر غذایی بسیار مقاوم می باشد. تاکنون بیماری مشترکی بین انسان و شترمرغ گزارش نشده است. شترمرغ ها حتی در دمای ۲۰- تا ۴۵+ سالم می مانند. شترمرغ ها همچنین از نظر تغذایه ای بسیار کم توقع می باشند، به طوری که در یک هکتار یونجه کاری با کیفیت بالا می توان سه قطعه شترمرغ نگهداری کرد، بدون اینکه به تغذیه دستی نیاز داشته باشند. کیفیت گوشت شترمرغ نیز بسیار بالاست. گوشت شترمرغ از نوع گوشت قرمز بوده که حاوی مقادیر زیادی آهن است و بیش از ۲۰ درصد پروتئین دارد. در حالی که مقدار پروتئین در گوشت گوسفند حداکثر ۱۵ درصد و در گوشت گاو حداکثر۱۸ درصد می باشد. جالب اینکه کلسترول گوشت شترمرغ از همه انواع گوشت (حتی بوقلمون) نیز کمتر است.
ورود اولیه جوجه های شترمرغ به ایران
ورود شترمرغ های پرورشی به ایران در سال ۱۳۷۴ بازمی گردد که تعدادی جوجه از آفریقای جنوبی و تعدادی از بلژیک وارد ایران گردیدند؛ بعدها تخم های نطفه دار شترمرغ از کانادا هم به دست پرورش دهندگان ایرانی رسید. در حال حاضر مهمترین مزارع پرورش شترمرغ در استان های مرکزی، تهران و سمنان وجود دارد. مزارع کوچکتری هم در استان های خراسان، اصفهان، شیراز، همدان و کرمانشاه به چشم می خورد.
روغن شتر مرغ وروغن امو از لحاظ خواص خيلي به هم شباهت دارند و نتايج مشابهي مي دهند. روغن شتر مرغ براي توليد محصولات حفاظت كننده پوست، مو و لوسيون هاي برطرف كننده درد ايده آل است.
تاريخچه استفاده از روغن شتر مرغ
مصريان باستان در 2000سال قبل شتر مرغ را براي كشيدن ارابه تربيت مي كردند. آرسينو ملكه مصري بر شتر مرغ زين شده اي سوارمي شده است. گروههاي شترمرغ گاهي اوقات در روم براي كشيدن ارابه ها در مسابقات مورد استفاده قرار مي گرفتند. ژنرالهاي رومي كلاه خودهاي رزمي خود را با پرهاي شترمرغ، به عنوان نشانه اي از رهبري (فرماندهي) مي آراستند. همسران آنها خود را با پرهاي شترمرغ به عنوان سلطنتي مي آراستند و در كارهاي روزمره سوار برشتر مرغ مي شدند. پوسته تخم شتر مرغ در غارهاي چين كشف شد كه متعلق به 2500سال قبل است كه توسط انسانها مورد استفاده واقع مي شدند. شواهدي بدست آمده كه پيشنهاد مي كند كه بوشمن هاي اوليه در افريقاي جنوبي اين پرندگان بزرگ را براي گوشت شكار مي كردند. از پوسته هاي شتر مرغ به عنوان ظروف آب استفاده مي كردند از آنها تخت هاي تزئيني مي ساختند. نقاشي هاي قديمي شتر مرغ، در معابد مصري كشف شدند بيانگر آن است كه آنها تا حدي بوسيله مصريان اهلي شده بودند. شتر مرغ نشانه تِمي ، الهه مصري صداقت و عدالت بوده است. فراعنه و خانواده هايشان جزء طبقات برتري بودند كه مي توانستند داراي بادبزنهاي ساخته شده از پر شتر مرغ باشند. روغن شتر مرغ توسط مصريان و روميان باستان به عنوان ماده آرايشي و براي ماده اي جهت درمان درد و روماتيسم استفاده مي شد. در دهه 1700 ماري آنتوانت پرهاي شتر مرغ را به عنوان يك مد دلخواه زنان مجدداً معرفي نمود. آنچه اتفاق افتاد انفجاري در صنعت پر شتر مرغ بود كه در طول قرن نوزدهم و نيز در قرن بيستم ادامه يافت. در دوره معاصر شتر مرغ، پس ازآنكه به واسطه شكار براي برداشت پرهاي باشكوهش منقرض شده بودند، در اكثر مناطق قلمرو طبيعي است در وضعيت حفاظت شده جنوبي قرارداد. مزارع شترمرغ در حال حاضر به طور گسترده در سراسر دنيا راه اندازي مي شوند. توليد پر، گوشت، روغن و تخم براي بازار جهاني آن مي كنند.
گوشت قرمز که کم چرب و کم کلسترول با طبیعتی گرم و دارای آهن است که گوشت این پرنده را از سایر گوشتهای قرمز متمایز میسازد.
پوست نرم، لطیف و با مقاومت بالا که با داشتن فولیکولهای پر روی پوست، امتیاز دیگر این پرنده نسبت به سایر دامها است. به طوری که پوست شترمرغ در بازارهای جهانی تا ۴۰۰ دلار قیمت دارد.
پر این پرنده در دوران باستان نماد پادشاهان و سرداران بودهاست.
مغز این پرنده در درمان بیماری آلزایمر موثر است و از بافت زانوی شترمرغ جهت دستگاههای الکترونیکی، مخابراتی استفاده میشود. حتی میتوان قرنیه چشم این پرنده را به قرنیه چشم انسان پیوند زد.
تولید مثل
پرنده نر بههنگام جفتگیری با باد کردن گلوی خود غرشهای رسائی بر میآورد ولی به طور کلی و در سایر موارد شترمرغها فاقد صدای خاصی میباشند
شترمرغ ماده در فصل بهار به صورت یک روز در میان تخمگذاری نموده و در هر مرحله ۱۴ تا ۲۱ تخم میگذارد. وزن تقریبی هر تخم یک کیلو و نیم است. شترمرغ ماده در فصل تخمگذاری بسیار خشمگین و عصبانی است و اگرکسی مزاحمتی برایش ایجاد سازد با لگد ضربه محکمی بر او وارد میکند.پرندگانی مانند ایمو، کسوری و ریها با اندک اختلافی در رنگ و پرها و محل زندگی، از تیره شترمرغها هستند.
اهمیت دامی
این دام به دلیل قدرت متابولیسمی بالا و تبدیل غذا به انرژی، رشد سریع، عمر مفید و طولانی و تولید مثل بالا از دیگر دامها متمایز میباشد.
این دام به دلیل سازگاری با محیط زیست و آب و هوای متفاوت (از ۳۰ درجه سانتیگراد زیر صفر تا پنجاه بالای صفر) از نظر نگهداری، کم هزینهترین جایگاه را به خود اختصاص دادهاست. با حصارکشی روی زمینهای خاکی و ایجاد سایهبان، میتوان از شترمرغ نگهداری کرد. غذای این پرنده، یونجه، علف، تخم علفها، دانهها، غلات، شکوفهها وجوانههای سبز، میوه و گیاهان دانهدار میباشد.
این پرنده برخلاف سایر دامها میتواند در دشتها و فلاتها نیز زندگی کند و به دلیل داشتن سیستم گوارشی مناسب، آن هم به گونهای که غذا به مدت ۴۲ ساعت در معده این پرنده گردش میکند، تمام مواد مغذی در بدنش جذب میشود.
شترمرغ با رشد سریعی که دارد، پس از یک ماهگی، روزی یک سانتیمتر رشد کرده و در سن ده ماهگی قابل کشتار میباشد و این نشان دهنده رسیدن این پرنده به رشد اصلی است.