آموزش شناخت و پرورش دو نژاد بز سانن و آلپاین

 

 

^{رشد و نمو : خاستگاه این دو نژاد بزهای سانن (Saanen) و آلپاین(Alpine) اروپاست. میانگین شیردهی سالانه برای نژاد سانن ۸۸۰ و برای نژاد آلپاین ۸۳۰ کیلوگرم است، اما پیشرفتهای ژنتیکی حاصل شده در نژادهای فرانسوی سبب شده هریک از این دو نژاد افزایش عملکرد قابل توجهی داشته باشد. این در حالی است که شیردهی نژادهای داخلی بز بین ۱۰ تا ۱۵ درصد این مقادیر است. البته همانگونه که ذکر شد، تنها گزینه مدنظر در انتخاب این دو نژاد شیردهی بالا نبوده است. سایر ضرایب فنی مربوط به این دو نژاد نیز بسیار بالاتر از انواع داخلی بز است. نکته قابل توجه اینکه گرچه نژاد سانن، نسبت به آلپاین عملکرد بهتری دارد، لیکن با توجه به مزیتهای نسبی این نژاد – خصوصاً قابلیت تطبیق در شرایط مختلف آب و هوایی – در کنار سانن از این نژاد نیز بهره‌گیری خواهد شد.}

^{میانگین تعداد روزهای شیردهی ۳۰۱ -  ۲۹۵
مقدار شیر در هر دوره لاکتاسیون ۱۱۶۶_ ۱۱۰۷}

 

^{مقایسه بین بز سانن و گاو شیری در دامپروری صنعتی}

^{سرمایه واحدهای صنعتی دام سبک به گاوداری، حداقل ۵ برابر است. به‌طور کلی مزایای یک واحد صنعتی دامداری دام سبک ــ با استفاده از نژادهای مرغوب اروپایی ــ نسبت به گاوداری از این قرار است:}

^{سرمایه‌گذاری اولیه بسیار کمتر
بازدهی اقتصادی بسیار بالاتر
امکان نگهداری دام سبک در شرایط روستایی
خوراک‌دهی بز توسط ضایعات کشاورزی، در برابر خوراکهای گران‌قیمت گاو
کیفیت لبنیات بزی به‌ویژه پنیر بزی بسیار بالاست، لذا این محصولات در اروپا بسیار رایج و پرطرفدارند.
شیر بز برای کسانی که به لاکتوز شیر گاو حساسیت دارند توصیه می‌شود.
میزان آسیب‌پذیری دام و سرمایه در بزها پایین‌تر است؛ تعداد کمتری از بیماریهای اپیدمیک، بز را متأثر می‌کند.
بز پس از هر تنش محیطی، خیلی سریعتر از گاو به سطح تولید قبلی خود باز می‌گردد.
سازگاری و استرس پایین بز در اقلیمهای گوناگون و متنوع ایران در برابر گاوهای شیری حساس.
زایش بالای بزهای سانن و آلپاین در برابر زایش پایین گاوهای شیری.}

^{به این ترتیب در نهایت می‌توان گفت پرورش صنعتی بزهای سانن و آلپاین مزایای قابل توجهی نسبت به پرورش گاوهای شیری دارد.}

 

^{آینده سرمایه گذاری در پرورش بزهای شیری سانن و آلپاین}

^{این امیدواری وجود دارد که با افزایش تولید شیر بز در کشور، صنعت پرورش بز علاوه بر تولید گوشت بتواند بخش مهمی از نیاز شیر خام کشور را تأمین و با توسعه پرورش بزهای شیری بتواند کمک مهمی به اقتصاد خانوارهای روستایی و عشایر داشته باشد.}

^{با توجه به شرایط اقتصاد دامپروری و تاثیر منفی خشکسالی های اخیر بر مراتع، هزینه خوراک و نگهداری دام برای دامداران روستایی و عشایر افزایش یافته و امکان فعالیت در این صنعت برای بسیاری از دامداران دشوار می باشد. برای افزایش تولید و افزایش بهره وری اقدامات اصلاح نژادی و مدیریتی باید در دستور کار دامداران قرار بگیرد. یکی از این اقدامات می تواند جایگزینی و استفاده از بزهای پرتولید همچون سانن و آلپاین در گله های بومی باشد. با توجه به ویژگیهای ژنتیکی و تطابق مناسب این بزها با شرایط آب و هوایی کشور می توان انتظار داشت که سطح تولید و سود اقتصادی دامداران در برنامه های میان مدت و بلند مدت افزایش یابد. در سال های اخیر معاونت بهبود تولیدات دامی وزارت جهاد کشاورزی برای بهبود وضعیت پرورش دامهای سبک، اقدام به صدور مجوزهای لازم برای واردات بزهای سانن و آلپاین نموده است. انتظار می رود با ورود نژادهای برتر بز شیری، میانگین تولید شیر بز در گله های بومی در یک دوره شیردهی از 80 کیلو گرم به حدود 500 تا 700 کیلوگرم برسد. لذا این امیدواری وجود دارد که با افزایش تولید شیر بز در کشور، اولا صنعت پرورش بز علاوه بر تولید گوشت بتواند بخش مهمی از نیاز شیر خام کشور را تأمین نماید و از طرفی توسعه پرورش بزهای شیری بتواند کمک مهمی به اقتصاد خانوارهای روستایی و عشایر داشته و نقش مهمی در اشتغال زایی جوانان جویای کار این خانوارها ایفا نماید. بدیهی است اگر شروع فعالیت دامداران محترم برای پرورش بزهای شیری اصلاح شده با مطالعه کافی و استفاده از تجارب کارشناسان ذیربط شکل بگیرد، به امید خداوند متعال آینده کاری و دورنمای اقتصادی روشنی پیش روی آنها خواهد بود و درآمد فراوانی را عایدشان خواهد کرد.}

 

 

^{مدیریت تغذیه گله بز سانن}

^{یک بز سانن یا آلپاین روزانه تا 5 درصد وزن بدن خوراک مصرف می کند. بدین ترتیب با توجه به متوسط وزن 60 کیلوگرم بزهای ماده سانن، هر رأس بز در هر روز تا 3 کیلوگرم خوراک مصرف می کند.}

^{از آنجا که هزینه خوراک 70 تا 75 درصد کل هزینه های پرورش را شامل می شود، لذا یک دامدار قبل از اقدام به تشکیل گله پرورش بز باید تکلیف منبع خوراک آنها را مشخص کند. برخی بر این عقیده اند که با توجه به اینکه عادت چریدن و تعلیف از مراتع طبیعی در بزها نهادینه شده است، لذا پرورش بز بدون در نظر گرفتن چراگاه برای آنها عملا غیر ممکن است. واقعیت آن است که بزها بصورت طبیعی به حركت در فضای باز و مرتع نیاز دارند. تأمین همه یا بخشی از خوراک بزها از مرتع بیشتر در مناطق دارای آب و هوای معتدل و دارای مراتع مناسب قابل توصیه است.}

^{تغذيه بز شيرده سانن و آلپاین}

^{احتیاجات غذایی بزهای شیری نسبت به سایر بزها بیشتر است و طبیعتا مقدار و کیفیت خوراک آنها نیز باید مناسب تر باشد. یک بز سانن یا آلپاین روزانه تا 5 درصد وزن بدن خوراک مصرف می کند. برای مثال با توجه به متوسط وزن 60 کیلوگرم بزهای ماده سانن، هر رأس بز در هر روز تا 3 کیلوگرم خوراک مصرف می کند.}

^{علوفه بايد بخش اعظم جيره غذايی بز شيرده را تشکيل دهد. شايد بتوان گفت حدود 60 درصد ماده خشك مصرفی بايد از علوفه و 40 درصد آن از کنسانتره تأمين شود. با اين روش تغذيه می توان از مشكلاتی نظير كاهش چربی شير و اسيدوز جلوگيری نمود. انواع علوفه سيلويی، نظير سيلوی ذرت و علوفه سيلويی، علوفه قابل قبول برای بز شيرده می باشند. در ضمن بعضی از گياهان صيفی و سبزيجات نيز علوفه مناسب برای بز شيرده می باشند، ولی برای جلوگيری از وارد شدن بوی آنها در شير توليدی، بايد بعد از شيردوشی مورد مصرف دام قرار داد.}

^{برای بز ماده شيرده می توان كنسانتره را به صورت حبه شده (پلت) يا به صورت معمولی تأمين نمود. از محاسن خوراك حبه شده (پلت) اين است كه كمتر به قارچ آلوده شده و در سرمای زمستان منجمد نمی شود و در ضمن دام نمی تواند اجزای تشكیل دهنده آن را از يکديگر جدا كرده، مصرف نمايد. البته تهیه یک جیره غذایی مناسب و اقتصادی باید با حساسیت و دقت خاصی انجام شود تا از یک طرف باعث ضرر و زیان دامدار نشود و از طرفی تمام احتیاجات غذایی بزها را تأمین کند. برای اینکار توصیه می شود دامداران محترم با کارشناسان خبره مشورت نمایند.}

^{تغذيه بز ماده شيری خشك سانن}

^{برای بز شيرده نيز مشابه گاو شيری يك دوره خشك به مدت 60 روز مناسب و ايده آل است. در تغذيه بز ماده خشك نياز به دقت و توجه زيادی می باشد. اگر بز ماده لاغر باشد نحوه تغذيه او با بز ماده چاق متفاوت است، چون حدود 70 درصد افزايش وزن و رشد جنين در دو ماه آخر آبستنی می باشد، لذا تغذيه مناسب در اين دوران بسيار اهميت دارد.}

^{در اغلب شرايط تغذيه با علوفه با کیفیت متوسط، همراه با 900 - 450 گرم كنسانتره دارای 16 – 15 درصد پروتئين كه برای مواد مغذی مختلف متعادل شده است برای بز ماده خشك مناسب است. به طوركلی بايد تغذيه بز خشك به خصوص در هوای سرد در حد كافی باشد. تغذيه كافی برای جلوگيری از مسمويت خون در قبل از زايش مهم است. از طرف دیگر تنظيم جيره غذايی و متعادل كردن آن سبب می شود كه از عوارض و مشكلات ناشی از كمبود كلسيم در زمان زايش جلوگيری شود.}

 

^{تغذيه بزغاله های سانن و آلپاین}

^{برای حصول بهترين نتيجه، لازم است در فاصله زمانی 30 دقيقه پس از زايش ، آغوز در اختيار بزغاله قرار گيرد. آغوز اولين شيری است كه بز ماده پس از زايش توليد می كند و توليد آن تا 48 ساعت ادامه می يابد و به تدريج كیفيت آن تغيير می كند.}

^{غلظت مواد مغذی در آغوز بيشتر از شير معمولی است و ملين نيز می باشد. مهم ترين ويژگی آغوز داشتن مقادير زيادی آنتی بادی است كه سبب ايجاد ايمنی ذاتی شده و حيوان را در مقابل بيماری ها محافظت می نمايد. در مواردی كه آغوز به طور دستی به بزغاله داده می شود بايد به مدت دو روز و روزانه 750 - 500 گرم و در هر روز 4 - 3 نوبت به حيوان خورانيده شود.}

^{در زمانی كه بزغاله با شير تغذيه می شود يك هدف اين است كه افزايش وزن روزانه حيوان حدود 240 گرم باشد. وقتی كه وزن بدن حيوان دو برابر وزن تولد او شود و شروع به مصرف غذا و علوفه نمايد، می توان تغذيه با شير را متوقف كرد.}

 

^{مقدار و کیفیت آب مصرفی گله بزهای سانن و آلپاین}

^{مصرف آب بزها قابل توجه است. بر اساس گزارشات علمی یک رأس بز سانن برای تولید یک لیتر شیر روزانه بین 4 تا 6 لیتر آب مصرف می کند. بنابر این اگر یک بز سانن یا آلپاین در هر روز 3 لیتر شیر بدهد، مصرف آب روزانه آنها بین 12 تا 18 لیتر خواهد بود. علاوه بر تأمین مقدار آب کافی در دامداری باید به کیفیت آب مصرفی نیز توجه نمود. آب مورد استفاده برای بزها باید تمیز، بهداشتی و عاری از ذرات خارجی بوده و دمای آن خیلی سرد یا گرم نباشد. تأمین آب خنک در فصول گرم سال و جلوگیری از یخ زدن آب در فصل زمستان باید در پرورش بزهای شیری مد نظر قرار بگیرد.}

^{آبشخور بزها باید مدام نظافت شود و آب کافی در آن موجود باشد. در تأمین آب مورد نیاز دامداری باید به مقدار شوری آب و درصد املاح موجود در آن نیز توجه شود. بزهای شیری به املاح موجود در آب نسبت به بزهای گوشتی حساس ترند، لذا آب خیلی شور برای مصرف بزهای شیری و حتی برای نظافت دستگاه های شیردوشی چندان مناسب نیست.}

 

^{مبارزه با انگلهای خارجی در گله بزهای سانن و آلپاین}

^{آلودگی بز به انگل های خارجی و آسیب ها و زیان هایی که از این نظر به دامدار وارد می شود، یکی از مسائل مهمی است که باید به آن توجه ویژه نمود و با استفاده از تجهیزات گوناگون نسبت به مبارزه با این انگل ها اقدام کرد. در شرایط ایران بیشتر انگل های خارجی که در بز ایجاد ناراحتی و آسیب می کنند از انواع کنه ها می باشند. کنه ها چه از راه مکیدن خون و چه از لحاظ انتقال بیماری های پیروپلاسموز و بابزیوز خساراتی را به گله های بز وارد می سازند. باید دانست جرب ها و سایر انگل هایی هم که در زیر پوست مستقر می شوند، مانند انگلهای خارجی موجب ناراحتی بز می گردند و می توان با استفاده از حمام و تجهیزات دیگر اینگونه انگل ها را نیز از بین برد.}

^{الف- حمام: در نوع ساده، حمام بصورت گودالی است که یک طرف آن دارای شیب تند و طرف دیگر دارای شیب ملایم است اصولا ساختمان حمام از سه قسمت گذرگاه یا راهرو، حمام دارو یا حوضچه و استراحتگاه یا محل خشک شدن تشکیل شده است. در نقاطی که امکان پذیر است باید ترتیبی داد که دام پیش از آنکه به حوضچه وارد شود از راهرویی به طول 3 تا 5 متر و به عمق 20 سانتی متر که آن را با آب پر کرده اند عبور کند تا ضمن نظافت پا از آلودگی سریع حمام ممانعت شود.}

^{ب- پخش یا اسپری: ساختمانی مشابه حمام دارد با این تفاوت که به جای حوضچه، محوطه ای را به شکل دایره یا مربع احداث می کنند و به وسیله پمپ های مخصوص محلول های دارویی را از مخزن آن با فشار قابل قبول روی تمام بدن دام پخش می نمایند.}

^{پ- دوش: در این روش محوطه ای احداث شده است که بزها بطور جداگانه وارد آن می شوند و محلول دارویی به وسیله دوش که در سقف محوطه نصب شده روی بدن آن ها پاشیده می شود.}

^{ت- سم کمری (پور آن): این سموم چند سالی است که وارد بازار شده و هیچ گونه مسمومیتی برای دام در بر ندارد. این سم مایع (محلول روغنی) برحسب وزن دام روی کمر بز، از ناحیه پشت شانه به طرف عقب تا انتها کشیده می شود.}

 

^{نکته: بهتر است واکسنهای آگالاکسی و آنتروتوکسمی را تقریبا 45 روز قبل از زایش به بزهای آبستن تزریق کرد تا سبب امنیت خوبی در بزغاله ها و مادرانشان در مقابل این بیماریها ایجاد کند.}

 

^{بز نژاد سانن برای پرورش بهتر است؟ بز نژاد آلپاین برای پرورش بهتر است؟ کدام یک را انتخاب کنیم⁉️}

^{بر اساس یک توصیه عمومی برای دامدارانی که قصد دارند تا پرورش بز را بصورت مزرعه‌ای و یا در سیستم‌های بسته انجام دهند، انتخاب بز سانن به دلیل ظرفیت بالاتر تولید شیر، مناسب‌تر است.}

^{اما بزهای آلپاین نیز تفاوت تولید شیر قابل توجهی با بزهای سانن ندارند و از طرفی مقاومت آنها نسبت به بیماری‌ها و شرایط سخت محیطی مطلوب است. بنابراین در این شرایط پرورش هر یک از این دو نژاد قابل توصیه است.}

^{ولی انتخاب بز آلپاین به دلیل انطباق بیشتر ویژگی‌های آن با شرایط کوچ، قدرت پیاده روی و کوه پیمایی و استفاده بهتر از مراتع بالادست، برای دامدارانی که قصد کوچ‌های میان مدت و طولانی مدت را دارند، نسبت به سایر نژادهای مشابه مزیت دارد.}

^{با توجه به خصوصیات و ویژگی‌های خاص بز نژاد آلپاین و تطابق آن با اقلیم‌های ایران، به نظر می‌رسد اگر برنامه ریزی به سمت تولید بز آلپاین کوچ رو ایرانی باشد، موفقیت‌های چشمگیرتری را عاید دامداران، بخصوص عشایرها خواهد نمود.}

 

^{خلاصه مطالب:}

^{1- وضعیت فعلی تولید شیر بز در کشور جوابگوی نیاز بازار مصرف نیست و از این بابت ایران با کشورهای پیشرو جهان فاصله زیادی دارد.}

^{2- بسیاری از کشورهای جهان با واردات بزهای اصلاح نژاد شده و تلاقی گری با بزهای بومی در مدت کوتاهی مقدار تولید شیر بز را چند برابر کرده اند.}

^{3- بز سانن و آلپاین از بهترین و معروف ترین بزهای شیری جهان هستند که حدود 5 تا 7 برابر بزهای بومی ایران شیر تولید کرده و درصد دوقلوزایی نژاد سانن و آلپاین نیز حدود 1/5 تا 2 برابر بزهای بومی است. با وجود مجوزهای لازم و حمایت وزارت جهاد کشاورزی امکان واردات و پرورش آن ها در ایران وجود دارد.}

^{4- دو روش مهم تشکیل گله بز شیری شامل خرید بزهای نر و ماده خالص سانن یا آلپاین از گله های معتبر و دیگری دورگه گیری بزهای ماده بومی با استفاده از بزهای نر سانن و آلپاین می باشد. روش آمیخته گری نیاز به هزینه و سرمایه گذاری کمتری داشته اما زمان مورد نیاز برای اصلاح نژاد گله طولانی است.}

^{5- انتخاب بز سانن و آلپاین برای آمیخته گری با بزهای بومی هر یک دارای مزیت هایی است. در مناطق عشایری و کوچ رو استفاده از بز آلپاین و در مناطق روستایی و سیستم های مزرعه ای استفاده از بزهای سانن قابل توصیه است.}

^{6- برای تشکیل یک گله بز شیری اصلاح نژاد شده باید زیرساخت های لازم نظیر ساخت یک جایگاه مناسب، تأمین خوراک و رعایت بهداشت از سوی دامداران مد نظر قرار گیرد. توصیه می شود دامداران عزیز در ابتدای فعالیت از مشاوره کارشناسان خبره در این زمینه استفاده کنند}